De metamorfose en de aanpak van ondermijning zijn op verschillende manieren met elkaar verbonden. Enerzijds kan de Beijerlandselaan alleen aantrekkelijker worden als ondermijnende criminaliteit wordt verminderd. Anderzijds kunnen ingrepen in de straten zelf ondermijning verminderen en tegengaan.

We spraken met Rijksbouwmeester Floris Alkemade over de Beijerlandselaan, ruimtelijke oplossingen voor sociale problemen, en meer.

Waarom heeft het Atelier Rijksbouwmeester opdracht gegeven voor dit onderzoek?
“We werden als Atelier Rijksbouwmeester benaderd door Loes van der Wees, Officier van Justitie in Rotterdam. Zij was op zoek naar manieren om de ondermijnende criminaliteit op de Beijerlandselaan terug te dringen. De straat is nu een aaneenschakeling van belwinkels, wisselkantoren, juweliers en bruidszaken. Ja, ook het maagdelijk wit van de bruidsjurken is vaak een dekmantel voor witwaspraktijken. De aanpak van deze problematiek is niet enkel een vraag vanuit Justitie, ik herken er ook een ruimtelijke vraag in. Wat kan verandering in het ruimtelijk domein in positieve zin teweeg brengen?
We willen niet claimen dat ontwerp alles kan oplossen. Ik ben er wel van overtuigd dat juist in het bundelen van de krachten, om het mengen van disciplines en inzichten je veel kunt bereiken. Je wilt een zo integraal mogelijk beeld neerzetten en van daaruit de situatie en de opties vertalen in een ander straatbeeld dat ook een ander gedrag en verwachting oproept.”

Wat was de rol van het Atelier Rijksbouwmeester?
“Onze rol bestond uit het voeren van de initiële gesprekken met de gemeente, het Openbaar Ministerie, Wijkofficieren en het Nationaal Programma Rotterdam Zuid, om de juiste partijen voor het onderzoek te kunnen selecteren. Want alleen door de juiste disciplines erbij te betrekken kun je met een gepast antwoord komen. Vervolgens kwamen we uit bij ontwikkelaar-architect Cihan Bugdaci van Gentlemen A.R.T., criminologe en stadssociologe Gwen van Eijk van de Erasmus Universiteit, en stedenbouwkundige Han Dijk van PosadMaxwan. Tijdens het onderzoek hebben we vervolgens een continue vinger aan de pols gehouden.”

Heeft het project opgeleverd wat jullie als opdrachtgever hoopten?
“Ja, dat heeft het zeker. Het onderzoek geeft een antwoord op de vraag: welke verbindingen leg je tussen de stedelijke, sociale en programmatische aspecten die een rol spelen in het oplossen van de ondermijnende criminaliteit? Het eindrapport van het onderzoeksteam geeft ook aan hoe je daarop kunt sturen. Hoe krijg je bijvoorbeeld winkeltypes die de buurt vooruit helpen, in plaats van een verdere negatieve invloed hebben? We hebben nu een compleet verhaal en een gedegen analyse, die bovendien gekoppeld is aan oplossingsrichtingen. En we waren blij verrast met het voorstel van Cihan en Han voor de Sociale Winkelbouw Corporatie. Dat is een mooie vervolgstap die een heel nieuw middel inzet om de straat leuker, interessanter en dus ook veiliger te maken.”

Wat gebeurt er nu verder met het onderzoek?
“Het moment van oplevering is voor mij nooit het einde; alles wat ik initieer wil ik ook een vervolg geven. Deze bevindingen heb ik gepresenteerd aan Marco Pastors, directeur van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid. Dit onderzoek kan gezien worden als een specifieke deelstudie voor waar dit programma zich mee bezig houdt, namelijk een gezonde toekomst voor Rotterdam Zuid. De financiering voor de aanpak Hand in Hand komt dan ook onder andere uit het NPRZ. Voor de uitvoering werkt de gemeente samen met tal van organisaties, zoals Woonstad Rotterdam en Hogeschool InHolland – naast het NPRZ.”

Zijn de resultaten van het onderzoek ook te vertalen naar andere situaties?
“De problematiek van ondermijnende criminaliteit in winkelstraten speelt natuurlijk ook elders. Ik denk dat de methode van kijken en analyseren die we nu ingezet hebben ook op andere plekken toepasbaar is. Maar laten we eerst zien hoe het verder gaat op de Beijerlandselaan. Het gaat te ver om te zeggen: als het hier lukt, lukt het overal. Maar zeker is wel dat de kansen van slagen dan elders ook aanzienlijk toenemen. Werken aan de Beijerlandselaan is nodig en nuttig voor de laan zelf maar is daarnaast ook een fantastische testcase.”

Wat nemen jullie als Atelier Rijksbouwmeester mee uit dit project?
“Dat het zinvol is om sociale problematiek te koppelen aan ruimtelijke studies. Het onderzoek voor de Beijerlandselaan levert waardevolle inzichten over hoe je een ruimtelijke studie uitvoert. Ontwerpers kunnen alles mooi maken, maar als je het niet vanuit de juiste blik doet, sla je de plank mis. Dat zie je ook op de Beijerlandselaan. Je hebt een bepaalde cultuur in de wijk, tradities en gebruiken. Als je alleen de ruimtelijke kant kiest, laat je deze waardevolle context liggen. Het begint met veel beter observeren en beter begrijpen wat de achterliggende mechanismes zijn. Een ontwerper kan zijn kracht om breder te kijken en nieuwe verbanden te leggen juist hier inzetten.“

De Sociale Winkelbouw Corporatie is opgenomen in de aanpak Hand in Hand. Heb je nog verdere adviezen om dit concept te laten slagen?
“Spreek de gemeente Rotterdam erop aan om dit initiatief mee te nemen in de Omgevingswet. Want initiatieven van onderaf gaan daar ook deel van uitmaken en zo bed je het initiatief in. Gemeentes zijn zelf ook nog zoekende hoe ze deze wet invullen. En het onderzoek waar de Sociale Winkelbouw Corporatie uit voortkomt heeft van zichzelf al veel zeggingskracht, dus ik geef het een goede kans. Maar blijf het volgen en stuur waar nodig bij. Zeker nu de economie weer bloeit is de verleiding groot om voor de makkelijke, meest lucratieve weg te kiezen. Maar juist nu is de noodzaak voor structurele verbeteringen groot. De Beijerlandselaan heeft een geweldig verleden, laten we het een prachtige toekomst geven.”