Ontwerpen met en voor een vitale bodem in stedelijke gebieden
Een nature-based benadering
Het wordt steeds belangrijker om te ontwerpen met de natuur in het licht van de klimaatcrisis. Belanghebbenden, van ontwerpers en beleidsmakers tot ontwikkelaars en eindgebruikers, realiseren zich steeds meer de beperkingen van het idee van de ‘maakbaarheid’ van onze steden in de kwetsbare delta die we ons thuis noemen. Een belangrijk keerpunt was de beleidsnota ‘Water en bodem sturend’ (25-11-2022) van de Rijksoverheid, die de behoeften van water en bodem als leidend principe in de ruimtelijke ordening vaststelt.
Een fundamenteel onderdeel van ontwerpen met de natuur zijn de kansen en beperkingen die de bodem biedt. We onderzoeken hier hoe een vitale bodem sturend kan zijn in het ontwerp van de publieke ruimte. Een vitale bodem is een bodem die een integraal onderdeel vormt van ecosystemen en die de nodige regeneratieve eigenschappen heeft om jarenlang ecosysteemdiensten te leveren. Ontwerpen voor een vitale bodem is niet alleen een onderzoek naar het creëren van ideale omstandigheden voor een vitale bodem als product, maar ook naar een vitale bodem als proces.
Ervaar het zelf!
Wist je dat de kennis en inzichten uit het handboek ook vertaald zijn in workshopvorm? Neem contact op voor meer informatie.
Integraal proces
Het werken met en voor de vitale bodem is nog relatief nieuw binnen het vakgebied van de stedenbouw en vereist daarom een grondig begrip van hoe te ontwerpen met en voor de vitale bodem. Dit vraagt om een collaboratieve en interdisciplinaire aanpak waarbij nauw wordt samengewerkt met experts uit relevante vakgebieden zoals bodemkunde, hydrologie, ecologie en landschapsarchitectuur. Dit onderzoek zou niet mogelijk zijn geweest zonder de inzichten die zijn gedeeld door verschillende experts en beleidsmakers. In onze "Bouwen vanuit de Bodem" workshop kun je kennismaken met deze integrale aanpak. Bekijk hieronder de brochure voor meer informatie.
Bekijk de brochureCasus: Westblaak
Om ons onderzoek te verankeren in de praktijk, hebben we de transformatie van Westblaak als testcase gebruikt. Rotterdam werkt momenteel aan acht stadsprojecten die onderdeel zijn van klimaatadaptatieplannen om effectief om te gaan met extreme hitte en neerslag. Deze projecten benadrukken 'nature-based' benaderingen, waarvan de transformatie van Westblaak er één van is.
De toekomstige ambitie voor Westblaak is om het te veranderen in 'Blaakpark', een recreatieve ruimte die tevens dient als klimaatmitigatiemaatregel. Op dit moment is het gebied grotendeels verhard, met slechts 12,5% groene ruimte. De bestaande vegetatie draagt niet significant bij aan het verminderen van hittestress en er is sprake van waterafvoer tijdens hevige regenval.
Daarnaast wordt de ondergrond van Westblaak ingenomen door talloze kabels en leidingen. Er zijn ook verschillende concurrerende ambities en doelen op zowel stedelijk als projectniveau die moeten worden afgewogen. Om deze diverse ambities te verhelderen en een holistisch begrip te krijgen van de optimale omstandigheden die nodig zijn voor de verschillende ecosysteemdiensten die de bodem biedt, hebben we drie extreme scenario’s geschetst.
Scenario's
Van links naar rechts zien we drie verschillende scenario's voor Westblaak. In het eerste scenario, maximale klimaatadaptatie, worden doorlatende oppervlakken, een waterbuffer en ondergrondse wateropslag geïntroduceerd om hevige regenval en hitte als gevolg van klimaatverandering te weerstaan. Het tweede scenario richt zich op maximale biodiversiteit, met maatregelen om de biodiversiteit zowel onder als boven de grond te vergroten. Het derde scenario, maximale circulariteit, omvat ontwerpproeven die het ecosysteem van Westblaak laten groeien en bestaande elementen behouden.
Representatie van de bodem
In huidige ontwerptekeningen wordt de bodem vaak weggelaten: een witte ruimte onder een zwarte streep. Er zijn nieuwe tekentechnieken nodig om de vitale bodem goed weer te geven en “mee te laten doen” in de strijd om ruimte. De afbeelding rechts dient als experiment met nieuwe tekentechnieken. Van boven naar beneden verloopt de afbeelding tussen verschillende perspectieven - van een vogelvluchtperspectief, naar een lengtedoorsnede, naar een ondergrondse plankaart, naar een perspectivische doorsnede - om de vitale bodem vanuit verschillende hoeken weer te geven. Het ontwerp voor Westblaak, gebaseerd op en ten behoeve van de vitale bodem, komt op deze manier tot leven.
Impact van maatregelen
De nieuwste versie van dit handboek is in mei 2024 online gepubliceerd in zowel het Engels als het Nederlands. Om de juiste maatregelen te kunnen prioriteren in een context waar elke vierkante meter telt, is het onderzoek uitgebreid met de kwantificeerbare impact van maatregelen. Welke maatregelen leveren het meeste op voor de verschillende transities (klimaat, biodiversiteit, circulariteit), waarbij de belangen van de vitale bodem worden geprioriteerd? Dit heeft geleid tot een verrijking van ons handboek, waarin ontwerpmaatregelen zijn voorzien van een impactscore en een keuzehulpmiddel is toegevoegd. Daarnaast zijn de maatregelen met de meeste impact gedetailleerd uitgewerkt.
Volgende fase
Ondertussen werken we verder aan de derde fase van het onderzoek, wederom gesteund door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie en de Gemeente Rotterdam. Deze fase richt zich op het bereiken van een groter publiek en het verbreden van de toepassing van de maatregelen in verschillende typologieën van de publieke ruimte. We voorzien drie activiteiten: toetsing van de maatregelen uit voorgaande fasen bij technische experts, toepassing van de maatregelen in verschillende publieke ruimtetypologieën, en uitbreiding van de maatregelen met meer aandacht voor de diepere ondergrond.
Het handboek is onze bijdrage aan het gesprek over ontwerpen waarbij de vitale bodem sturend is. We hopen dat de lezer de inzichten kan toepassen en waar nodig kan verrijken en verbeteren. Zo werken we samen aan meer circulaire en regeneratieve openbare ruimten in Rotterdam, Nederland en daarbuiten!
Samenwerken?
Wil je met ons samenwerken aan de derde fase van het onderzoek naar Bouwen vanuit de bodem? Neem dan contact met ons op!
