Nieuws

#veerkrachtigestad – veerkrachtige steden voor iedereen

Bijdragen aan veerkrachtige steden begint bij de bewoners, maar het gebeurt regelmatig dat stedelijk ontwerpers er niet in slagen oplossingen te vinden die aansluiten bij de wensen van de buurt. Publieke ruimtes weerspiegelen te vaak het perspectief van de ontwerpers zelf en hun persoonlijke beeld over de beste invulling van de locatie. Dit leidt tot ongebruikte ruimtes waar de bewoners zich niet in kunnen vinden en tot gefrustreerde gemeenten die veel hebben geïnvesteerd zonder de gewenste resultaten te behalen. Het roept de vraag op: hoe ontwikkelen we duurzame steden die wel beantwoorden aan de behoeften van de bewoners?

In onze eerste blog schreven we dat duurzame steden vooral worden gewaardeerd en verzorgd wanneer de omgeving aansluit bij de wensen van de bewoners. Maar hoe kan de diversiteit van alle behoeften worden verwerkt in een stadsontwerp? Voordat we deze vraag kunnen beantwoorden, is het belangrijk vast te stellen wat we onder diversiteit verstaan. Er zijn uiteenlopende definities te vinden, maar in de basis zijn ze het erover eens dat diverse stedelijke ruimtes plaats moeten bieden aan alle bewoners, ongeacht hun leeftijd, geslacht, achtergrond of andere fysieke of mentale kenmerken en (on)mogelijkheden. Dit betekent echter niet direct dat elke ruimte aan ieders behoeften moet voldoen – inclusief ontwerp gaat niet over het creëren van alles voor ieders wensen, het gaat om het creëren van een eerlijk evenwicht.

Het inclusieve ontwerpproces

Hoe kan een meer inclusief ontwerpproces eruit zien? Dit is onderzocht in de wijk De Staart in Dordrecht, waaruit drie belangrijke lessen naar voren kwamen. Ten eerste zorgt co-creatie ervoor dat bewoners zich een soort eigenaar voelen van stedelijke ruimtes, wat leidt tot meer gebruik van die ruimtes en een betere sociale cohesie tussen de betrokkenen. Een interessant voorbeeld van zo’n inclusief ontwerpproces is het woningbouwproject Hunziker Areal in Zürich. In het coöperatieve project "Mehr als Wohnen" omvatte het ontwerp van de open ruimtes zowel permanente als flexibele ontwerpelementen. Door deze aanpak konden de bewoners zelf beslissen hoe de openbare ruimtes moesten worden ingevuld, waardoor de sociale cohesie vanaf het begin werd versterkt en het welzijn van alle bewoners werd verbeterd.

Ten tweede kan de directe impact belangrijker zijn dan een meetbaar effect. Ontwerpers, planners en beleidsmakers voelen vaak de behoefte om beslissingen voor gezonde steden te nemen op basis van tijdrovende vergelijkingen van meetbare gegevens. Dit terwijl het een veel groter effect kan hebben wanneer op de actuele wensen van bewoners wordt gereageerd, in plaats van te wachten op een “perfecte” ruimtelijke ingreep die op papier aan alle voorwaarden voldoet. Inspelen op bestaande wensen gebeurde bijvoorbeeld bij het skatepark Zeeburgereiland in Amsterdam. Een groep enthousiaste skaters initieerde en lobbyde voor een skatepark, waarna een nauwe samenwerking ontstond tussen de skaters, bewoners en de gemeente Amsterdam om het park daadwerkelijk aan te leggen. Het gebied is nu uitgegroeid tot een levendige locatie die lichaamsbeweging bevordert en skaters uit heel Nederland aantrekt.

© Skateon

Tot slot kan een ontwerpproces alleen inclusief zijn als het wordt benaderd vanuit verschillende perspectieven; tijdens verschillende fasen en op alle niveaus van het ontwerpproces. Een inclusief ontwerpproces is gebaseerd op een voortdurende kritische reflectie van de eigen positie en het eigen werk van de ontwerper in relatie tot de positie van de bewoners om wie het gaat. Dit betekent dat een inclusief ontwerphandboek nooit "af" is, maar zich voortdurend ontwikkelt. Alleen zo ontstaat de kans niet alleen de huidige generatie, maar ook toekomstige generaties tegemoet te komen.  

Het belang van groen

Het inclusieve ontwerpproces omvat niet alleen mensen, maar ook de natuur. Groene openbare ruimtes zijn plekken waar mensen kunnen ontspannen, elkaar kunnen ontmoeten en zich kunnen identificeren met de omgeving. Veel groen kan misschien niet alle stedelijke problemen oplossen, maar het is wel een relatief goedkope manier om de leefomgeving te verbeteren. In het project voor Leiden Centraal Station is bij het ontwerp bijvoorbeeld niet alleen rekening gehouden met mensen, maar ook met dieren en planten. Om voldoende ruimte voor hoogwaardig stedelijk groen boven en onder de grond te realiseren, moeten al vroeg in het proces deskundigen worden betrokken die weten wat planten en dieren nodig hebben om te gedijen. Op die manier kan een evenwicht worden bereikt voor het hele ecologische systeem, inclusief de mensen en de stedelijke omstandigheden die zij creëren.

Conclusie

Diverse en veerkrachtige steden ontwerpen die een gezond leven voor iedereen stimuleren, begint met het vroegtijdig betrekken van verschillende perspectieven bij het proces. Deze perspectieven omvatten niet alleen ontwerpers, beleidsmakers en planners, maar ook de bewoners. Uiteindelijk kan de inclusieve omgeving alleen tot stand worden gebracht als iedereen samenwerkt en er naar wensen wordt geluisterd. Tegelijkertijd is het belangrijk niet te vergeten dat de wensen van vandaag willen niet per se de wensen van morgen zijn, en de klimaatverandering maakt de noodzaak aan groen in de stad groter dan ooit. Bij het ontwerpen van duurzame steden moet daarom altijd rekening worden gehouden met de natuur, de diversiteit van bestaande plekken, gebruikers en de potentiële toekomstwensen. Dit idee – werken met wat er al is – ligt aan de basis van een circulaire ontwerpbenadering, die we in onze volgende blog zullen bespreken!