De woningnood zet druk op stedelijke verdichting, maar welke gevolgen heeft dit eigenlijk voor de gezondheid van bewoners? Onderzoekers Mariëlle Beenackers (ErasmusMC) en Annemarie Ruijsbroek (RIVM) onderzochten hoe verdichting onze leefomgeving en gezondheid beïnvloedt. Hun bevindingen werpen nieuw licht op de complexe dynamiek tussen beide.

Waarom dit onderzoek?

De huidige aanpak van stedelijke verdichting komt volgens stedenbouwkundige Marianne Lefever (PosadMaxwan) voort uit een kwantitatieve benadering: eerst woningen bouwen en daarna pas nadenken over de gevolgen. Om te onderzoeken of verdichting daadwerkelijk kan bijdragen aan een betere gezondheid, sprak Lefever met onderzoekers Mariëlle Beenackers en Annemarie Ruijsbroek.

De kracht van systeemdenken

Het onderzoek benadert stedelijke verdichting vanuit een systeemgerichte invalshoek. “Gezondheid in een stedelijke omgeving werkt niet volgens een simpele oorzaak-gevolgrelatie; verschillende factoren beïnvloeden elkaar voortdurend,” stelt Beenackers. Zo kan verdichting fysieke activiteit bevorderen doordat er vaak meer voorzieningen komen op loopafstand, maar kan het ook stress veroorzaken door een tekort aan rustige, groene plekken.

Tijdens gezamenlijke sessies met experts uit uiteenlopende disciplines zoals mobiliteit, ruimtelijke ordening en volksgezondheid, werden waardevolle inzichten gedeeld. “Het systeemmodel helpt ons deze complexiteit te doorgronden,” zegt Ruijsbroek. “Maar het biedt geen blauwdruk, eerder een manier om samen met gemeenten en ontwikkelaars te reflecteren op de mogelijke impact van stedelijke keuzes.”

Sociale impact

Een verrassende bevinding van het onderzoek was de sterke invloed van sociale factoren op welzijn. Elementen zoals samenspraak met bewoners, voldoende faciliteiten en het behoud van sociale cohesie, blijken essentieel voor stedelijke verdichting. “Zo kan het verdwijnen van ontmoetingsplekken de verbinding tussen buurtbewoners verzwakken en leiden tot anonimiteit en stress,” zegt Annemarie.

De onderzoekers benadrukken dat de effecten van verdichting kunnen verschillen tussen groepen bewoners. Mariëlle: “Mensen met een lager inkomen ondervinden mogelijk eerder negatieve effecten van verdichting. Ze hebben vaker te maken met een opeenstapeling van stressfactoren en hebben veelal minder (financiële) vrijheid om te kiezen waar ze willen wonen, omgevingsstressoren te verminderen of veranderingen in de buurt te beïnvloeden.” Daarnaast wordt erop gewezen dat voldoende groene en rustige plekken een belangrijke buffer vormen tegen deze negatieve effecten, vooral voor kwetsbare groepen.

Balans tussen bouwen en betrekken

PosadMaxwan krijgt regelmatig van gemeenten en projectontwikkelaars de vraag hoe ze verdichting op een gezonde manier kunnen laten verlopen. Volgens Beenackers is het essentieel om bewoners vroeg in het proces te betrekken en te blijven investeren in zowel sociale als fysieke infrastructuur, zelfs na de oplevering van nieuwe bouwprojecten. Ruijsbroek legt uit dat verdichting invloed kan hebben op meerdere domeinen: individueel, sociaal en fysiek. “We moeten niet alleen kijken naar de fysieke omgeving,” zegt ze, “maar ook naar hoe sociale netwerken zich ontwikkelen en hoe zaken als beweging, slaap en herstel worden beïnvloed.”

Een blik op de toekomst

Steden van de toekomst worden vandaag vormgegeven en dit vraagt om zorgvuldige besluitvorming. “Ondanks de druk van de woningnood moeten we voorkomen dat we overhaaste keuzes maken die we later betreuren,” waarschuwt Beenackers. “Sociale structuren zijn snel af te breken, maar het kost veel tijd om ze weer op te bouwen. Zorgvuldigheid is essentieel om langdurige schade te voorkomen,” sluit ze af.

Conclusie

Stedelijke verdichting biedt kansen om steden duurzamer en gezonder te maken, mits dit op een weloverwegen manier gebeurt. Het onderzoek toont aan dat een integrale aanpak, waarin zowel fysieke als sociale aspecten worden meegenomen, essentieel is voor het welzijn van bewoners. Door bewust aandacht te besteden aan de sociale dynamiek en een langetermijnvisie te hanteren, kan stedelijke verdichting positieve gevolgen hebben op onze gezondheid.